Poeh, dat komt binnen… Ik luister hoe de Canadese trainer en auteur Heather Plett ‘The girl in the Velcro Dress’ voorleest. Een allegorie, een sprookje met een diepere bodem. Het proces dat ze beschrijft is zo herkenbaar: hoe je als kind (en zeker als meisje) leert dat je er voor een ander moet zijn. Dat het noodzakelijk is om de pijn van anderen te dragen, dat je de rol van ‘Redder’ op je neemt. Hierdoor gaan problemen van anderen aan jou kleven, alsof je een jurk van klittenband draagt.
De ‘Redder’ draagt klittenband
‘Ik lijk wel een magneet voor mensen met problemen. Ik kan niet meer…’ Miranda is uitgeput. Ze moet herstellen van een burn-out. Als professional was ze er jarenlang voor haar cliënten en in haar privéleven voor een bijna eindeloze rij mensen die een beroep op haar deden. Ze is het gewend: ‘Al jong kwam er veel op mij neer. Boodschappen doen, mijn vader zoeken in de kroeg. Voor mijn jongste zusje zorgen. Zo ben ik heel vroeg zelfstandig geworden. De keuze voor de opleiding maatschappelijk werk was voor mij eigenlijk heel logisch.’
Als coach van professioneel begeleiders kom ik het opvallend vaak tegen: hulp- en zorgverleners die al jong veel verantwoordelijkheid op zich hebben moeten nemen. Het proces van ‘parentificatie’ (als kind voor je ouders zorgen, hun rol overnemen) maakt dat zorgzaamheid een tweede natuur wordt. Het is een overlevingsstrategie in een vaak lastige situatie: de ‘Redder’ wordt geboren.
De rol van ‘Redder’ kan ook ontstaan door je eigen behoeften keer op keer opzij te zetten en er waardering/erkenning voor krijgt dat je jezelf zo wegcijfert. De behoefte om als een bewonderenswaardig mens over te komen duwt professioneel begeleiders soms ook over het randje. Zoals haptotherapeut Nanny: “Als ik eerlijk ben voel ik me krachtiger en waardevoller wanneer ik een ander kan helpen. Ik geniet ervan om in een crisissituatie het hoofd koel te houden en anderen te vertellen wat ze het beste kunnen doen.” Ze noemt zichzelf gekscherend ‘verslaafd aan helpen’ en ging in therapie toen ze merkte dat ze hierdoor zelf leegliep.
Blinde vlek
Deze té grote zorgzaamheid, waarbij de verantwoordelijkheid van anderen wordt overgenomen, staat in het rijtje van veel voorkomende blinde vlekken en valkuilen van hulpverleners:
- De Redder (te veel inleven in cliënt, de verantwoordelijkheid overnemen)
- De Vermijder (de cliënt helpen pijnlijke gevoelens/inzichten te vermijden)
- De Aanklager (de cliënt al dan niet bewust de schuld geven)
- De Distantieerder (te veel afstand maken van de cliënt, niet echt contact maken)
- De Hersenspoeler (geen erkenning voor gevoel cliënt, beter weten hoe het zit)
Dit soort blinde vlekken kunnen niet alleen schadelijk zijn voor jou als professional, maar het ook moeilijker maken om je cliënt écht te helpen.
Laatst gebeurde het mezelf ook weer: ik wilde mijn cliënt met een burn-out zo graag helpen dat ik, veel sneller dan hij emotioneel kon bijbenen, conclusies uit zijn verhaal begon te trekken. Op zo’n moment ben ik té hard aan het werk en help ik hem niet om op het juiste moment tot zijn eigen conclusies te komen.
Jezelf leren ‘redden’
Voor overmatig zorgzame professionals als Miranda, Nanny en mijzelf is het nodig om net als het meisje in het sprookje langzaam maar zeker de last van andermans leed af te pellen en je jurk minder kleefkrachtig te laten worden. Om te ontdekken wie je zelf bent onder al die lagen aanpassing aan andermans behoeften. En om te leren de last te laten waar deze hoort, waardoor je beter wordt in jouw vak.
Vaak gaat dit niet vanzelf en kost het de nodige tijd, omdat het patroon heel hardnekkig is. Het loslaten ervan is vaak ook spannend. Als ‘redder’ heb je een gevoel van controle en een heldere rol in moeilijke situaties en deze rol geeft vaak ook de bevestiging dat jij de moeite waard bent.
Een aantal tips die kunnen helpen om ‘jouw klittenband minder kleefkrachtig te maken’:
- Maak een sprankellijstje met kleine geniet-dingen die niet gericht zijn op de zorg voor een ander en doe iedere dag iets van dat lijstje
- Schrijf een alternatief leven: hoe ziet mijn leven wanneer ik ‘ontslagen’ ben van de zorg voor anderen? Probeer stukjes van jouw alternatieve leven uit in je huidige leven
- Wees kritisch op toezeggingen voor hulp: wiens taak neem ik nu over en waarom? Laat eens wat vaker iets ‘slingeren’ voor een ander en kijk wat er gebeurt
- Spaar tijd voor jezelf: maak een spaarpot waarin je ‘tijdsmunten’ spaart in ruil voor zorg voor iemand anders (bijvoorbeeld een knikker voor 10 minuten) en neem deze tijd af en toe op om iets te doen waar jij van bij komt
- Maak een verwenpotje: reserveer iedere maand een klein bedrag en koop hiervoor iets waarmee jij jezelf echt verwent, zoals een reep chocolade, een mooi potlood of een boek
- Oefen met hulp vragen: maak de balans minder scheef door diegene(n) voor wie jij klaarstaat te vragen jou te helpen met een klusje in huis, op het werk of bij iets anders
- Zoek professionele hulp bij een coach of therapeut wanneer je merkt dat je de rol van ‘Redder’ te vaak op je neemt of je er door uitgeput raakt.
Met toestemming van Heather Plett heb ik de tekst van ‘The girl in the Velcro Dress’ vertaald. Omdat sprookjes voorgelezen moeten worden, vind je hier:
het geluidsbestand van ‘Het meisje in de jurk van klittenband’. De geschreven tekst Het meisje in de klittenbandjurk.
In mijn zelfzorgtrajecten help ik zorg- en hulpverleners om goed voor zichzelf te zorgen als professional en als mens. Meer weten? Neem gerust even contact met me op!
